Myśliciele, autorzy, teologowie - nie tacy rzymscy, nie tacy greccy

 Jak często mamy zakodowane, że w starożytności antycznej tworzyli tylko Grecy i Rzymianie? Że jeśli ktoś pisał i nauczał w grece, to był Grekiem, a jeśli robił to po łacinie - to Rzymianinem?

Nic bardziej mylnego, drogie kurczaki. Jesteśmy w świecie śródziemnomorskim, który nie był oparty na dziewiętnastowiecznych pojęciach “narodowości”. Zromanizowany Berber mógł być Rzymianinem i uważać się za Rzymianina. Fenicjanin urodzony na Cyprze mógł czuć się Grekiem. Zhellenizowany Egipcjanin mógł czuć się obywatelem rzymskim. Tożsamości przenikały się i nakładały się na siebie, i nikogo to nie dziwiło.

Zaraz, zaraz, powiecie. Masz na myśli, że Zenon z Kition nie był Grekiem a Święty Augustyn nie był z pochodzenia Rzymianinem? Tak, właśnie to mam na myśli.

Zenon z Kition 

To ten kolo od stolików, zmarł w Atenach w 263 p.n.e. ale urodził się na Cyprze. Nauczał po grecku i większość z nas myśli o nim jako o Greku, prawda?

Tymczasem Diogenes Laertios pozostawił taki opis Zenona z Kition w Żywotach i poglądach słynnych filozofów:

Zenon, syn Mnazeasa albo Demeasa, pochodził z Kition na Cyprze, greckiej osady zamieszkałej  przez osadników fenickich. Jak mówi Timoteos z Aten w Żywotach, Zenon miał szyję przekrzywioną; Apollonios z Tyru opowiada znowu, że był szczupły, wysoki, smagły i dlatego ktoś nazwał go egipską winną latoroślą; 

Skojarzenia z Zenonem? Egipcjanie, Fenicjanie, smagła cera... Hm. To nie jest coś, co zazwyczaj utożsamiamy z naszym wyobrażeniem Starożytnych Greków. No weś, przecież Starożytni Grecy byli bardziej jak my niż jak jacyś Fenicjanie czy inni Egipcjanie!

Tylko że w tamtych czasach fenickie pochodzenie filozofa było conajwyżej ciekawostką. Nie determinowało jego życia wśród “etnicznych” Greków i nie alienowało go.

Ale ja tam wolę wersję “muahaha, stoicyzmu nie wymyślili Grecy!”

Publius Terentius Afer (Terencjusz) 

Rzymski komediopisarz, wyzwolony niewolnik, żył w czasach Republiki w II wieku p.n.e. 

Rzymski komediopisarz berberyjskiego pochodzenia urodzony w Kartaginie, drogie kurczaki. 

Co na to wskazuje? Czy jego imię, Publiusz Terencjusz, które odziedziczył po swoim panu? Nie. Patrzcie na przydomki. 

Afer nie odnosiło się bynajmniej do żadnej afery poniżej zera, tylko do pochodzenia Terencjusza z berberyjskiego plemienia Afrów (od nich wzięła się zresztą nazwa Afryki). 

Tak, Terencjusz był Berberem i wyzwoleńcem, a nie patrycjuszem urodzonym w Italii. I jeśli miałabym wskazać dlaczego rzymski kolonializm był trochę mniej ohydny od nowożytnego, to byłby to jeden z powodów. 

Święty Augustyn z Hippony

Urodzony w Tagaście w dzisiejszej Algierii, zmarły w 430 n.e. w Hipponie. Święty i doktor Kościoła Katolickiego, jedna z ważniejszych postaci chrześcijaństwa, autor Wyznań, Państwa Bożego i O Trójcy Świętej. Z pochodzenia bynajmniej nie Rzymianin, a Berber (znowu!), chociaż jego rodzina była zromanizowana i mówiła po łacinie. Został biskupem, bronił Hippony przed Wandalami, nikt nie zgłaszał reklamacji. 

I znów - trudno nie odnieść wrażenia, że mieszkańcy prowincji Imperium Rzymskiego nie byli traktowani przez metropolię w ten sposób, w jaki działo się to w nowożytnych imperiach kolonialnych. 

Orygenes

Tutaj średniowieczne wyobrażenie

Zmarły 254 n.e. Ojciec Kościoła, komentator Pisma Świętego, filozof. Święty Kościoła Koptyjskiego. Urodzony w Aleksandrii, w rodzinie zhellenizowanej. Co to oznacza? Jeśli ktoś został zhellenizowany, to był nie-Grekiem przyjmującym greckie obyczaje. Biorąc pod uwagę położenie geograficzne, wydaje się najlogiczniejszym, że Orygenes był z pochodzenia Egipcjaninem. 

Tutaj małe przypomnienie kompilacyjne jak bardzo zróżnicowani byli ówcześnie Egipcjanie:

Tertulian

Teolog, autor takich traktatów jak “Do żony” i “O duszy”. Urodzony w Kartaginie, z czasem dorobił się własnej sekty. Zmarł w 240 n.e. Nie zgadniecie, kim był z pochodzenia, prawda? 

Oczywiście. Że. Berberem. 

Zaczynam wierzyć w jakiś spisek berberyjski w czasach rzymskich. 

Współcześni Berberowie - rdzenni mieszkańcy Afryki Północnej 

Źródła obrazów: Wikipedia, Pinterest