Robert E. Howard i dziedzictwo rasizmu w fantasy

 Robert E. Howard (1906-1936), jeden z pionierów heroicznego fantasy, wyrażał rasistowskie poglądy w listach i konwersacjach, a w swoich opowiadaniach dawał wyraz ówczesnym przekonaniom na temat rasy i etniczności. Nie, ten post nie zmierza do tego, żeby zakazać wam czytania Howarda. Chcę raczej pokazać, że oskarżanie tego pisarza o rasizm i ksenofobię to nie “przesada”. I że trudno oddzielić tę kwestię od wielu założeń, które swego czasu były popularne w literaturze fantasy. 

W jednym z listów do Lovecrafta Howard pisał o zabójstwie Meksykanina przez białego farmera. Uważał, że to morderstwo nie było problemem - “[…] just why so much trouble was taken about a Mexican I cannot understand.” Novalyne Price, narzeczona Howarda, pamiętała też, jak w pewnej konwersacji usprawiedliwiał on lincze na Afroamerykanach. Gdy nie zgodziła się z nim, Howard odpowiedział, że nie zna “tutejszych realiów”. To tylko wybrane przykłady jego rasistowskich wypowiedzi - a jak widać, nawet dziewięćdziesiąt lat temu nie wszyscy się z nimi zgadzali. 

Jego opowiadania, w tym słynny cykl o Conanie Barbarzyńcy, nie był wolny od takich poglądów. Czytanie go może zresztą dać wgląd w amerykańskie przekonania i teorie rasowe sprzed prawie stu lat. Howard przenosił na fikcyjną, pradawną Erę Hyboriańską amerykańskie rozumienie rasy i etniczności. Pisał o czarnych postaciach jako o “n*groes” i “n*groid”. Dlaczego to anachronizm? Bo Howard sugerował, że ludzie “od zawsze” dzielili siebie na rasy i uznawali dychotomię “czarny-biały”. Dziś wiemy, że w starożytności i średniowieczu (którymi inspirował się Howard, szczególne starożytnością) tak nie było. 

To nie używanie ówczesnego słownictwa jest problemem. Howard praktycznie zawsze opisuje czarne postaci jako brzydkie, groźne, leniwe i prymitywne. Jeśli dociera do nich jakaś cywilizacja, to tylko za pośrednictwem ludów o jaśniejszej skórze. Opisy grup wzorowanych na Starożytnych Egipcjanach, Babilończykach, czy Indusach też nie są wolne od uprzedzeń, a konkretnie - od orientalizmu, czyli stereotypowych obrazów “wschodniego” luksusu, przebiegłości i dekadencji. W późniejszych opowiadaniach dostajemy natomiast wersję mitu amerykańskiego pioniera i lokalnych Rdzennych Amerykanów - Piktyjczyków - jako antagonistów. 

Dla osoby z zewnątrz takie przygladąnie się pseudoantropologii w opowiadaniach Howarda może być bardziej interesujące niż traumatyzujące, ale nie wolno zapominać, że te opisy były odbiciem straszliwej rzeczywistości - segregacji rasowej, ludobójstwa na rdzennej ludności, europejskiej dominacji w Azji i Afryce. Poza tym wielu autorów także w całe dekady po Howardzie replikowało bezrefleksyjnie podział “dobrzy jasnoskórzy i źli ciemnoskórzy” (David Eddings, “Belgariada”). Właśnie dlatego nie powinno się podchodzić do tej kwestii bezkrytycznie.

Źródła:

http://www.robert-e-howard.org/SandRoughs4.html

https://conan.fandom.com/pl/wiki/Kraje_hyboryjskie

https://www.jasonsanford.com/jason/2010/09/20/robert-howard-racist

Popkulturowi kosmici i kodowanie rasowe

 Nie jest tajemnicą, że filmy i seriale science fiction za figurą kosmity mogą przemycać kodowanie odnoszące się do realnych kultur czy grup etnicznych, a także metafory stanowiące komentarz na temat rasizmu i ksenofobii. To nieuniknione, bo teksty kultury nie powstają w próżni. Dlatego w dzisiejszym poście skupimy się na pewnym wycinki tożsamości popkulturowych kosmitów, pomijając inne tropy (takie, jak kosmita jako zagrożenie lub kosmita jako ktoś zupełnie obcy w porównaniu z ludźmi). 

W wielu filmach i serialach kosmici byli przedstawiani jako albo wrogowie, albo sojusznicy - i to za każdym razem drugorzędni wobec ludzi. Trudno nie zauważyć tej reguły w “Gwiezdnych wojnach”. Chewbacca może i jest dobrym kumplem, ale jako postaci bliżej mu do crusoewskiego Piętaszka niż do pełnoprawnego przyjaciela. Dodajmy do tego, że wiele kosmicznych kultur, jak Ewoki, przedstawiana jest jako prymitywna. A dlaczego? Bo pokazywać w ten sposób mniejszości etnicznych mimo wszystko już nie wypadało. Motyw dz*kusa został przeniesiony na kosmitę. Na obcego. 

Nie oznacza to, że “Gwiezdne wojny” są złą franczyzą i nie wolno się nimi cieszyć. Ale w porównaniu np. ze “Star Trekiem” główne filmy z uniwersum popełniały wszystkie błędy science fiction - umieszczały Obcego na drugim planie i kodowały kosmitów jako różne grupy etniczne z Globalnego Południa. 

“Star Trek” nie był wolny od takich problemów. W oryginalnej serii Klingonów grali aktorzy w brown face, a cała kosmiczna rasa otrzymała dość orientalistyczne kodowanie. W “Następnym pokoleniu” przedstawiano Klingonów zupełnie inaczej, uwzględniając też pozytywne elementy ich kultury... I postać Worfa. Z drugiej strony, wprowadzono rasę Ferengi, która, ze względu na chciwość i przebiegłość mogła kojarzyć się z najgorszymi. antysemickimi stereotypami. Podobnie jak wcześniej w przypadku Klingonów, twórcy “Star Treka” zrozumieli, że jest to problematyczne. W “Star Trek: Stacja Kosmiczna” Ferengi zostali przedstawieni w bardziej skomplikowany sposób. 

“Star Trek” uczył się na błędach. Od początku wprowadzał też istotne i interesujące postaci kosmitów, które nie były tylko piętaszkopodobnymi dodatkami do Ludzkiej Załogi. Spock, pół Wolkanin, pół człowiek, był przykładem postaci z dwóch światów. Dzięki niemu wiele osób mogło utożsamiać się z doświadczeniem mieszanego pichodzenia/pochodzenia z dwóch kultur. Dodajmy, że w serialu różnice nie czynią Spocka kimś gorszym - tylko po prostu innym.

Źrodła:

https://thenerdsofcolor.org/2013/09/13/spock-as-muse/amp/

https://www.npr.org/sections/codeswitch/2015/03/01/389543692/mr-spock-mixed-race-pioneer

https://blog.lovarzi.co.uk/how-deep-space-nine-redeemed-the-ferengi/

https://www.cracked.com/article_26877_the-dark-secrets-behind-ewoks-seriously.html